Chiến tranh vệ quốc vĩ đại Lev_Zakharovich

Chiến tranh vệ quốc vĩ đại Lev_Zakharovich_Mekhlis

Trận bán đảo Kerch

Tháng 6 năm 1941, Mekhlis được bổ nhiệm làm Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị và sau đó là Thứ trưởng Bộ Dân ủy Quốc phòng. Ông được phong quân hàm Chính ủy Tập đoàn quân bậc 1, tương đương quân hàm Đại tướng. Ngày 20 tháng 1 năm 1942, Mekhlis được cử làm Đại diện Đại bản doanh tại Phương diện quân Krym vào lúc lực lượng này đang tham gia chiến dịch bán đảo Kerch nhằm giải vây cho lực lượng Liên Xô đang bảo vệ Sevastopol. Và từ đấy tai vạ bắt đầu giáng lên đầu Tập đoàn quân Krym khi sự lộng quyền và kém khả năng của Mekhlis càng ngày càng bộc lộ. Phương pháp chỉ huy của ông này đã được đánh giá tại Hội nghị quân sự cấp cao tháng 5 năm 1942 của Đại bản doanh Liên Xô là quan liêu, giấy tờ, hình thức chủ nghĩa, kiêu ngạo và bất tuân thượng lệnh.[1] Khi đánh giá Tư lệnh phương diện quân D. T. Kozlov thì Mekhlis không tiếc lời chê bai ông này là con người "tẻ nhạt", "lười thâm nhập thực tế", "không quan tâm đến hoạt động quân sự", "thường truy vấn quân nhân để trừng phạt", "tự cho mình có thẩm quyền quyết định mọi chuyện" và hơn nữa là "một kẻ nói dối nguy hiểm" và yêu cầu Stalin thay người khác làm tư lệnh. Những động thái đó của Mekhlis đã có tác hại to lớn đến việc chỉ huy quân đội khi hai lãnh đạo đứng đầu Phương diện quân Krym tập trung để đánh nhau nhiều hơn là đánh địch.[2] Bộ Tham mưu của Phương diện quân nhiều lần đã điên đầu không biết Kozlov hay là Mekhlis là chỉ huy của Phương diện quân, và những cuộc tranh cãi vô bổ giữa hai người đứng đầu của đơn vị đã để mất vô số thời gian quý báu. Đồng thời, những cuộc "trừng phạt" các tướng lĩnh "không nghe lời" và việc lộng quyền, tự ý ra lệnh theo ý mình của Mekhlis đã gây nên những thất bại không đáng có cho Tập đoàn quân Krym.[3] Kết quả: từ khởi đầu đầy hứa hẹn, chiến dịch Kerch trở thành một thảm họa trong đó Phương diện quân Krym mất đến 15 vạn binh sĩ thương vong cùng 1.600 pháo cối, 217 xe tăng.[4]

Đáng nói hơn, trong một bức điện dài dòng gửi Stalin, Mekhlis đã có ý đổ mọi tội lỗi cho tư lệnh Phương diện quân Kozlov và các tư lệnh Tập đoàn quân. Tuy nhiên, Mekhlis không qua mặt được Tổng tư lệnh tối cao. Stalin đã trả lời ông ta rằng đó là một thái độ tuy tiện lợi nhưng hết sức thối tha và vô trách nhiệm. Trả lời cho việc đòi hỏi thay thế Kozlov, Stalin mỉa mai:

“	Đồng chí đang giữ một thái độ kỳ quặc của một quan sát viên ngoài cuộc, không nhận ra một trách nhiệm nào về những việc xảy ra ở phương diện quân Krym. Thái độ ấy rất tiện lợi, nhưng hết sức thối nát. Tại mặt trận Krym, đồng chí không phải là thanh tra nhà nước mà là đại diện có trọng trách của đại bản doanh, phải chịu trách nhiệm về mọi thắng lợi cũng như thất bại của phương diện quân... Nếu như toàn bộ tình hình đã chứng tỏ rằng quân địch sẽ tấn công từ sáng mà đồng chí đã không áp dụng các biện pháp tổ chức chống trả rồi lại ngồi thụ động phê phán thì lại càng tồi tệ hơn... Đồng chí đòi hỏi chúng tôi phải thay thế D. T. Kozlov bằng một người nào đó loại như Hindenburg? Nhưng đồng chí không thể không biết rằng chúng ta không có những Hindenburg như thế trong lực lượng dự trữ. Công việc của đồng chí ở Krym không quá phức tạp và đồng chí có thể tự cáng đáng được. Nếu như đồng chí sử dụng máy bay cường kích không phải để làm những việc thứ yếu mà để chống lại xe tăng và sinh lực địch thì địch không thể chọc thủng nổi mặt trận và xe tăng của chúng không thể tiến qua được. Đã ngồi ở Phương diện quân Krym hơn hai tháng rồi thì không cần phải là Hindenburg mới hiểu vấn đề đơn giản này.	”
— I. V. Stalin, [5]

Kết quả, Mekhlis bị kỷ luật giáng cấp xuống Chính ủy Quân đoàn (tương đương Thiếu tướng), bị cách chức Thứ trưởng Bộ dân ủy quốc phòng, cách chức Chủ nhiệm Tổng cục chính trị của Hồng quân, bị đưa ra khỏi Đại bản doanh và điều đi làm Ủy viên hội đồng quân sự Tập đoàn quân 6.[6][7] Tuy nhiên, may mắn cho Mekhlis, mối quan hệ tốt trước đó với Stalin đã cứu ông ta thoát khỏi sự trừng phạt của tòa án quân sự. Khi được gọi về Moskva "nhận thông báo quyết định truy tố trước tòa án quân sự", Mekhlis được mô tả là đã quỳ xuống dưới chân Stalin và kêu lên: "Đồng chí Stalin! Xin đồng chí hãy nói với họ rằng kẻ Do Thái ngu ngốc này rất ăn năn hối hận". Stalin trầm ngâm một lúc rồi trả lời: "Được, chỉ cần anh biết tự phê bình như vậy là ổn". Và Mekhlis "qua phà" yên ổn. Trung tướng G. F. Samoilovich, khi đó là Đại tá, trợ lý về bản đồ quân sự các mặt trận của Bộ Tổng tham mưu quân đội Liên Xô đã chứng kiến và kể lại "cuộc rửa tội" vô tiền khoáng hậu này.[8]

Gì thì gì, thảm họa Kerch cũng đã để lại một bài học đắt giá cho Mekhlis. Theo Otto Chaney, từ sau vụ việc đó Mekhlis đã tỏ ra "biết điều" hơn và chỉ tập trung lo những sự vụ đúng chuyên môn của mình chứ không còn tự tiện xen vào công việc của người khác nữa.

Trong thời gian sau đó, Mekhlis tiếp tục đảm nhiệm vai trò Ủy viên Hội đồng quân sự của một số Tập đoàn quân, Phương diện quân và dần dần được thăng chức trở lại: ngày 12 tháng 6 năm 1942, cấp bậc của Mekhlis được chuyển thành hàm Trung tướng và ngày 29 tháng 7 năm 1944 được thăng hàm Thượng tướng.

Phương diện quân Byelorussia 2

Trong Chiến dịch Bagration, Mekhlis được bổ nhiệm làm Ủy viên Hội đồng quân sự Phương diện quân Byelorussia 2 với hàm Trung tướng. Tư lệnh Phương diện quân là Thượng tướng I. Ye. Petrov, người anh hùng trong các trận bảo vệ Sevastopol, Kavkaz và các chiến dịch giải phóng Krym. Ngay sau khi tiếp nhận Sở chỉ huy mới tại Mstislavl, giữa Mekhlis và Petrov đã xảy ra hục hặc. Trong khi Petrov và Tham mưu trưởng, Trung tướng A. N. Bogolyubov dốc sức xây dựng kế hoạch tấn công cho phương diện quân thì Mekhlis lại "ngồi lê đôi mách" với Stalin rằng Petrov không có khả năng chỉ huy, rằng ông có vẻ bệnh hoạn và hay lui tới các bác sĩ làm mất thì giờ. Điều khôi hài là trong khi tại chiến dịch bán đảo Kerch, những lời buộc tội vô căn cứ này bị Tổng tư lệnh Tối cao chỉ trích thẳng tay, thì lần này Stalin chỉ cho là tính Mekhlis vốn "xấu" như thế. Vì lợi ích của chiến dịch, không thể để một bộ máy chỉ huy một phương diện quân làm việc trong tình trạng mâu thuẫn, ngày 6 tháng 6 năm 1944, Stalin chỉ thị triệu hồi Petrov về Đại bản doanh. Ngày 5 tháng 8 năm 1944, Petrov được cử làm Tư lệnh Phương diện quân Ukraina 4 (thành lập lần 2 trên hướng Carpath). Người thay thế Petrov là Thượng tướng G. F. Zakharov, một vị tướng có kinh nghiệm chỉ huy thành công tại Tập đoàn quân cận vệ 2 ở mặt trận Krym.[9][10] Tuy nhiên, Mekhlis cũng không ở Phương diện quân này lâu. Tính tình khắc nghiệt, thô bạo với đồng đội của ông này đã khiến các cán bộ quân sự của Phương diện quân không hài lòng và tháng 7 năm 1944, Mekhlis bị điều về Đại bản doanh. Người thay thế ông ta là trung tướng N. E. Subbotin, một nhà giáo dục quân sự thực thụ đã giữ cương vị này đến hết cuộc chiến tranh.

Phương diện quân Ukraina 4

Tháng 8 năm 1944, Mekhlis được điều đi làm Ủy viên Hội đồng quân sự của Phương diện quân Ukraina 4 và công tác ở đó cho đến hết chiến tranh. Một lần nữa, ông ta lại dưới quyền của tướng Petrov (được thăng Đại tướng tháng 10 năm 1944). Theo Nguyên soái G. K. Zhukov, Đại diện Đại bản doanh, lần này mối quan hệ của hai người không có gặp trắc trở gì lớn: "I. Ye. Petrov làm việc ăn ý với Mekhiks và Petrov không có gì phàn nàn về Mekhliks."[11] Tuy nhiên ở cương vị mới, Mekhlis tiếp tục phạm phải những sai lầm gây ra các thất bại không đáng có cho quân Liên Xô. Những báo cáo phóng đại của Mekhlis về việc quân Hungary rã ngũ và ra hàng hàng loạt đã gây nên những ảo tưởng về một chiến thắng dễ dàng cho Tổng tư lệnh Tối cao và góp phần khiến Stalin yêu cầu Phương diện quân Ukraina 2 sớm tấn công vào Budapest trong khi binh lực chưa chuẩn bị đầy đủ.[12] Kết quả, đúng như Tư lệnh Phương diện quân Ukraina 2 R. Ya. Malinovsky dự kiến, đòn tấn công sớm này đã chịu thiệt hại lớn mà không hoàn thành mục tiêu chiến dịch. Đến tháng 3 năm 1945, Mekhlis một lần nữa liên tục yêu cầu Phương diện quân Ukraina 4 ngay lập tức thực thi Chiến dịch tấn công Moravská-Ostrava theo lệnh của Đại bản doanh trong khi binh lực của Phương diện quân chưa kịp thời hồi phục sau chiến dịch Tây Carpath.[13] Yêu cầu này một lần nữa dẫn đến thất bại trong các cuộc tấn công đầu tiên của Phương diện quân Ukraina 4.

Sau chiến tranh

Năm 1946, Mekhlis được bổ nhiệm làm Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra Nhà nước, nhưng vào ngày 27 tháng 10 năm 1950 thì bị huyền chức vì lý do sức khỏe. Ngày 13 tháng 2 năm 1953, ông qua đời ở tuổi 64. Thi hài ông được hỏa táng và chôn ở nghĩa trang tại chân tường Điện Kremlin.